যোৱা ৯ ডিচেম্বৰত চীনৰ পিপলছ লিবাৰেচন আৰ্মীয়ে প্ৰকৃত নিয়ন্ত্ৰণ ৰেখা (এল এ চি) অতিক্ৰম কৰি অৰুণাচল প্ৰদেশৰ টাৱাঙত ভাৰতীয় সেনাৰ ওপৰত আক্ৰমণ চলায়। নিউজ এজেন্সি এ এন আইয়ে প্ৰকাশ কৰা অনুসৰি শুকুৰবাৰে গভীৰ নিশা চীনা সেনাই ভাৰতীয় জোৱানক লাঠিৰে আক্ৰমণ কৰে। ভাৰতীয় সেনাই ইয়াক ‘দৃঢ়তাৰে প্ৰতিহত’ কৰা বুলি কোৱা হৈছে। সেই সময়ত এই সংঘৰ্ষত দুয়োপক্ষৰ কেইবাজনো জোৱান আহত হৈছিল। সংবাদ সংস্থাটোৱে সেনাৰ সূত্ৰৰ উদ্ধৃতি দি কয় যে হতাহতি আৰু শিলগুটি নিক্ষেপৰ ফলত ভাৰতীয় সেনাৰ ৬ জন জোৱান ‘সামান্য আহত’ হৈছে।
অৱশ্যে ভাৰত আৰু চীনৰ মাজত এয়া প্ৰথম সংঘৰ্ষ নহয়। বিগত সময়ছোৱাত প্ৰকৃত নিয়ন্ত্ৰণ ৰেখাৰ কাষৰীয়া অঞ্চলসমূহ দখল কৰি চীনে আক্ৰমণ চলাই আহিছে। ২০১৭ চনত ডোকলামৰ সংঘর্ষ হওক বা ২০২০ চনত গালৱান উপত্যকাত ভাৰত-চীনৰ সংঘৰ্ষ হওক—দুয়োখন দেশৰ সম্পৰ্কত প্ৰকৃত নিয়ন্ত্ৰণ ৰেখাও গুৰুত্বপূৰ্ণ। কিন্তু এল এ চিয়ে আচলতে দুয়োখন দেশৰ সীমাৰেখা নিৰ্ধাৰণ কৰেনে? চীনা সেনাই কিয় বাৰে বাৰে এল এ চি পাৰ হৈ ভাৰতৰ ভূখণ্ডত আক্ৰমণ চলাই?
ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজৰ নিয়ন্ত্ৰণ ৰেখাৰ পৰা প্ৰকৃত নিয়ন্ত্ৰণ ৰেখাৰ পটভূমি একেবাৰে পৃথক। এল এ চিৰ তথ্য অনুসৰি আকছাই চিন এলেকা চীনৰ নিয়ন্ত্ৰণত আছে। যদিও ই জম্মু-কাশ্মীৰৰ। ফলত কোনখন অঞ্চল কোনখন দেশৰ নিয়ন্ত্ৰণত আছে সেই লৈ বহু বছৰ ধৰি বিতৰ্ক চলি আহিছে।
‘প্ৰকৃত নিয়ন্ত্ৰণ ৰেখা’ নামটো প্ৰথম ১৯৫৯ চনত উল্লেখ কৰা হৈছিল। চীনৰ প্ৰাক্তন প্ৰধানমন্ত্ৰী চৌ এন লাইয়ে ভাৰতৰ তদানীন্তন প্ৰধানমন্ত্ৰী জৱাহৰলাল নেহৰুলৈ লিখা এখন পত্ৰত ‘প্ৰকৃত নিয়ন্ত্ৰণ ৰেখা’ নামটো উল্লেখ কৰিছিল। ১৯৬২ চনৰ ভাৰত-চীন যুদ্ধৰ পিছত ‘প্ৰকৃত নিয়ন্ত্ৰণ ৰেখা’ক অস্ত্ৰ নিষেধাজ্ঞা ৰেখা হিচাপে নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছিল। ১৯৯৩ চনত দুয়োপক্ষই স্বাক্ষৰ কৰাৰ পিছত আনুষ্ঠানিকভাৱে ই স্বীকৃতি লাভ কৰে।
এল এ চিৰ আনুষ্ঠানিক স্বীকৃতিৰ পাছতো দুয়োখন দেশৰ মাজত সংঘাতৰ অন্ত পৰা নাছিল। এল এ চিৰ দৈৰ্ঘ্য ভাৰতে ৩,৪৮৮ কিলোমিটাৰ বুলি মানি লোৱাৰ বিপৰীতে এল এ চিৰ দৈৰ্ঘ্য চীনে ২০০০ কিলোমিটাৰ বুলি মানি আহিছে । প্ৰকৃত নিয়ন্ত্ৰণ ৰেখা ৩ ভাগত বিভক্ত – পূব, মধ্য আৰু পশ্চিম। মেকমেহন লাইন ইষ্টাৰ্ণ লাইনৰ ভিতৰত পৰে। ১৯১৪ চনত ব্ৰিটিছ শাসিত ভাৰত আৰু তিব্বত চৰকাৰৰ মাজত ছিমলা সন্ধি প্ৰতিষ্ঠা কৰা হয়।
অসম, বাৰ্মা (ম্যানমাৰ) আৰু হিমালয়ৰ লগত সংলগ্ন বহু অঞ্চল পূব ৰেখাৰ অন্তৰ্গত। এই ৰেখাডালৰ দৈৰ্ঘ্য ৮৯০ কিলোমিটাৰ। পূব ভূটানৰ পৰা বাৰ্মা সীমান্তৰ ইছু ৰাজী পাছলৈকে এই অঞ্চল অৱস্থিত। চীনে দাবী কৰিছে যে ছিমলা চুক্তিৰ সময়ত তেওঁলোকৰ হৈ কোনো বিষয়া উপস্থিত নাছিল। সীমা নিৰ্ধাৰণৰ কোনো কৰ্তৃত্ব নাই তিব্বত চৰকাৰৰ। তিব্বত সদায় চীনে দখল কৰি আহিছে। গতিকে চীন চৰকাৰে তিব্বতৰ হৈ যিকোনো সিদ্ধান্ত ল’ব পাৰে। আনকি, চীন চৰকাৰে দাবী কৰি আহিছে যে সমগ্ৰ অৰুণাচল প্ৰদেশ তেওঁলোকৰ নিয়ন্ত্ৰণত আছে।
ইয়াৰ উপৰিও চীনে লং জু, আছাফিলা আৰু টাৱাং উপত্যকালৈও চকু দি আহিছে ৷১৯৬২ চনৰ ভাৰত-চীন যুদ্ধৰ পিছৰে পৰা চীনে ১০০ বৰ্গ কিলোমিটাৰ বনাঞ্চল আৰু পাহাৰীয়া আছাফিলা দখল কৰিব বিছাৰি আহিছে ৷ বৰ্তমান আছাফিলা কোনো দেশৰ নিয়ন্ত্ৰণত নাই যদিও মাজে মাজে এই অঞ্চলত ভাৰত আৰু চীনৰ সেনাৰ মাজত সংঘৰ্ষ সংঘটিত হয়। ২০০৩ চনত যেতিয়া ভাৰতীয় সেনাই অঞ্চলটোত টহল দিবলৈ আহিছিল, তেতিয়া চীনা সেনাই তেওঁলোকৰ অস্ত্ৰ-শস্ত্ৰ কাঢ়ি লৈ গৈছিল।
২০১৪ চনত ভাৰতীয় সেনাই চীনক এই অঞ্চলৰ ওপৰেৰে পথ নিৰ্মাণত বাধা দিছিল। পিছত চীনে দাবী কৰে যে ভাৰতীয় সৈন্যই সীমান্ত পাৰ হৈ আছাফিলা অঞ্চললৈ আগ্ৰাসন কৰিছে ৷ লং জু অঞ্চলতো ইয়াৰ পূৰ্বে ভাৰতৰ সীমান্ত চকী আছিল। কিন্তু ১৯৬২ চনত যুদ্ধৰ পিছত চীনৰ দখললৈ যায় । এই অঞ্চলৰ পৰা ১০ কিলোমিটাৰ দূৰত চীনে এটা পোষ্ট নিৰ্মাণ কৰিছিল। ইয়াৰ উপৰিও চীনে দাবী কৰিছে যে টাৱাং অঞ্চলো তেওঁলোকৰ দখলত আছে।
এল এ চিৰ মাজৰ অংশক লৈ বিতৰ্কৰ অন্ত নাই। লাডাখৰ পৰা নেপাল সীমান্তলৈকে এই ৰেখাডালৰ দৈৰ্ঘ্য ৫৪৫ কিলোমিটাৰ। উত্তৰাখণ্ডৰ চামোলী জিলাৰ বৰাহোটী অঞ্চলক লৈ ভাৰত আৰু চীনৰ মাজত বিবাদ চলি আহিছে। মাজে মাজে চীনা সেনাই অঞ্চলটোত টহল দি থকা দেখা যায়। ইয়াৰ পিছত আহোঁ লাইনৰ পশ্চিম অংশলৈ। এই লাইনটো কাৰাকোৰাম পাছৰ পৰা ডেমচাকলৈ অৱস্থিত। ইয়াতেই ভাৰতীয় সেনা আৰু চীনৰ সংঘৰ্ষৰ অধিকাংশই সংঘটিত হোৱা দেখা যায়। এই অঞ্চলত ৩৮ হাজাৰ বৰ্গ কিলোমিটাৰ আকছাই চিন অৱস্থিত।
২০২০ চনত গালৱান উপত্যকাত ভাৰতীয় সেনা আৰু চীনা সেনাৰ মাজত সংঘৰ্ষত ২০ জন ভাৰতীয় জোৱান নিহত হৈছিল। গলৱান উপত্যকাও লাইনৰ পশ্চিম দিশত। চীনে বাছি লোৱা বিভিন্ন স্থানবোৰক কাল্পনিক ৰেখাৰে সংযুক্ত কৰা হৈছে। সময়ৰ লগে লগে এই কাল্পনিক ৰেখাডাল সলনি হয়। ভাৰতৰ প্ৰাক্তন ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা উপদেষ্টা শিৱশংকৰ মেননৰ মতে, চীনে এই সুযোগ ব্যৱহাৰ কৰি বাৰে বাৰে ভাৰতক আক্ৰমণ কৰি আহিছে।
কিন্তু ইয়াৰ আঁৰত কিছু ঐতিহাসিক আৰু কূটনৈতিক কাৰণ আছে। আকছাই চিনৰ উচ্চতা ১৭০০ ফুট। অঞ্চলটোত চীনা সৈন্য থকাৰ ফলত যুদ্ধৰ সময়ত তেওঁলোকৰ জয়ৰ সম্ভাৱনা বৃদ্ধি পায়। পাকিস্তানৰ সৈতে মিত্ৰতাৰ বাবেও আকছাই চিন দখল কৰাটো গুৰুত্বপূৰ্ণ। পাকিস্তান দখল কৰা কাশ্মীৰ (পাকিস্তান দখল কৰা কাশ্মীৰ বা PoK) আৰু আকচাই চীনৰ মাজত চিয়াচেন হিমবাহ আছে। এই অঞ্চল চীনে কৌশলগতভাৱে দখল কৰিছে।
১৯ শতিকাৰ ইতিহাস চালে গম পোৱা যায় যে আকচাই চীন ব্ৰিটিছ ভাৰতৰ অংগ নাছিল। এই অঞ্চলটো জম্মু-কাশ্মীৰৰ ৰজাৰ শাসনৰ অধীনত আছিল। ১৮৬৫ চনত ‘জনছন লাইন’ৰ প্ৰস্তাৱ দিয়া হয়। সেই সময়ত জম্মু-কাশ্মীৰৰ ৰজাই এই প্ৰস্তাৱত সন্মতি দিছিল যদিও এই প্ৰস্তাৱ চীনক দিয়া নহ’ল। তিনিটা দশকৰ পাছত ১৮৯৫ চনত মেককাৰ্থনী-মেকড’নাল্ড লাইনৰ প্ৰস্তাৱ দিয়া হয়। যাৰ সৈতে বৰ্তমানৰ এল এ চিৰ সাদৃশ্য আছে। এই প্ৰস্তাৱত আকছাই চীন অঞ্চল চীনে দখল কৰিছিল।
স্বাধীনতাৰ পাছত ভাৰতে ১৮৬৫ চনৰ জনছন লাইন অনুসৰণ কৰি এখন মানচিত্ৰ নিৰ্মাণ কৰিছিল। কিন্তু ১৯৫০ চনৰ ভিতৰত চীনে আকছাই চীনৰ চুবুৰীয়া অঞ্চলৰ ওপৰত পথ নিৰ্মাণৰ সিদ্ধান্ত লয়। কিন্তু ভূ-প্ৰাকৃতিক বিঘিনি আৰু যোগাযোগ ব্যৱস্থাৰ দুৰ্গমতাৰ বাবে ভাৰতে ১৯৫৭ চনত এই খবৰ লাভ কৰিছিল। আনহাতে, ১৯৫৮ চনত চীনে তেওঁলোকৰ মানচিত্ৰত আকছাই চিন অঞ্চল দেখুৱাবলৈ সিদ্ধান্ত লয়। ইয়াৰ ফলত ভাৰত আৰু চীনৰ মাজত বিবাদৰ সৃষ্টি হয়। এই বিবাদ পিছলৈ ডাঙৰ হৈ পৰে আৰু ১৯৬২ চনত চীন-ভাৰত যুদ্ধৰ সূচনা হয়।
দুয়োখন দেশৰ মাজত শান্তি বজাই ৰাখিবলৈ ১৯৯৩ চনত প্ৰকৃত নিয়ন্ত্ৰণ ৰেখাক আইনগতভাৱে স্বীকৃতি দিয়া হয়। কিন্তু এই সমস্যা দুয়োখন দেশৰ দ্বাৰা সমাধান কৰিব পৰা নাই। ভাৰতৰ একাংশ বিশেষজ্ঞৰ মতে, চীনে ভাৰতৰ সৈতে এল এ চি সন্দৰ্ভত কেতিয়াও চুক্তিত উপনীত নহ’ব। চীনে সদায় স্বৈৰাচাৰীতাত বিশ্বাস কৰি আহিছে। বিশেষজ্ঞসকলৰ মতে, এল এ চিৰ ওপৰত চুক্তি হ’লে চীনে বিশ্বত নিজৰ একচেটিয়া অধিকাৰ বজাই ৰাখিব নোৱাৰিব।
ভাৰত আৰু চীনৰ মাজত এল এ চিক লৈ হোৱা সংঘর্ষ যিমান সোনকালে শেষ হ’ব সিমানেই ভাল। বহুতৰ মতে, দুয়োখন দেশৰ মাজত যুদ্ধ হ’লে যিকোনো মুহূৰ্ততে তৃতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ সূচনা হ’ব পাৰে। কিন্তু ভাৰত আৰু চীনৰ মাজত প্ৰকৃত নিয়ন্ত্ৰণ ৰেখা ক্ৰমান্বয়ে জটিল হৈ পৰিছে। টাৱাং আক্ৰমণে পুনৰবাৰ ভাৰতৰ সৈতে চীনৰ সংঘাতক উজ্জ্বল কৰি তুলিলে।
